Volgens een oude definitie is jeuk een onplezierig gevoel dat aanzet tot krabben, zegt Emmy van de Burgt, die ook docente is bij de opleiding huidtherapie aan de Hogeschool Utrecht. “De definitie van jeuk zegt eigenlijk al hoe je van jeuk tot krabben komt: de jeuk dwingt je haast tot krabben. Dat maakt het zo lastig. Als je eenmaal gaat krabben, wordt het vaak alleen maar erger. Voor je het weet, zit je in de vicieuze cyclus van jeuk-krabben-jeuk. Dit zien we bijvoorbeeld vaak bij constitutioneel eczeem.”
Twee routes
Jeuk kan ontstaan via twee verschillende routes, legt Emmy uit. “De eerste weg is via allerlei processen in de huid. Denk aan ontstekingsreacties, waardoor stoffen als histamine en cytokines vrijkomen. Die stoffen stimuleren zenuwen in de huid, die de prikkel naar de hersenen vervoeren, waardoor je je bewust wordt van de jeuk. Deze zenuwprikkeling kan ook ontstaan door oorzaken buiten de huid, zoals nier- en leveraandoeningen.”
Emmy richt zich in haar onderzoek vooral op een tweede route. Ze legt uit: “We weten allemaal dat als je een verhaal hoort over jeuk of als je iemand ziet krabben, je vaak zelf ook jeuk krijgt. Audiovisuele prikkels kunnen dus ook jeuk veroorzaken, met andere woorden: het kan ook in de hersenen ontstaan.”
Jeuk is aanstekelijk
Om meer inzicht te krijgen in deze route, heeft Emmy samen met studenten verschillende virtual reality (VR)-video’s gemaakt die naar verwachting jeuk zouden opwekken. Een voorbeeld van wat in zo’n video te zien is: drie jonge mensen zitten aan tafel te praten. Eén ervan heeft een eczeemplek op haar arm en begint eraan te krabben. Het gesprek gaat verder over jeuk en alle drie personen gaan krabben. Daarbij zit de proefpersoon als vierde persoon aan tafel, in VR. Ook maakten Emmy en haar studenten een controlevideo met mensen die over een neutraal onderwerp praten en niet krabben. Proefpersonen bekeken de video’s en gaven daarna aan hoeveel last ze hadden van jeuk en hoe vaak ze krabden.
Zoals verwacht riep de VR-video met krabbende mensen meer jeuk op dan de controlevideo. Interessant genoeg was dit effect nog sterker bij mensen die al bekend waren met jeuk. Emmy: “We hebben uitgevraagd of mensen een chronische jeukende huidaandoening hebben. Mensen met zo’n aandoening gaven als reactie op de video’s hogere scores op jeuk dan mensen zonder. In de praktijk betekent dit onder andere dat je in een ziekenhuis geen twee mensen met jeuk naast elkaar moet leggen. Verder weten we nu welke VR-video’s het beste werken om jeuk op te wekken, wat we kunnen gebruiken om nieuwe interventies tegen jeuk te testen.”
Jeuk meten
Emmy doet ook onderzoek naar de inhoudsvaliditeit van meetinstrumenten voor jeuk. Dat is onder andere relevant voor huidtherapeuten die patiënten behandelen met constitutioneel eczeem. De NVH-Zorgmodule over deze aandoening adviseert huidtherapeuten om drie diagnostische hulpmiddelen in te zetten: de Three Item Severity (TIS)-score, Patient-Oriented Eczema Measure (POEM) en Dermatology Life Quality Index (DLQI). Emmy: “Dit zijn alle drie goede hulpmiddelen voor het meten van de ernst van de eczeem en de invloed ervan op de kwaliteit van leven.”
“Een mooie aanvulling daarop is het gebruik van een rechtstreekse maat voor jeuk”, zegt Emmy. “Immers, bij constitutioneel eczeem is dat meestal de ergste klacht, die de kwaliteit van leven het meest beïnvloedt.” Een voorbeeld van zo’n meetinstrument is de Itch-NRS (Numeric Rating Scale). Daarbij moet een patiënt terugdenken aan een bepaalde tijdsperiode, bijvoorbeeld de voorgaande 24 uur, en de intensiteit van de ervaren jeuk weergeven met een score tussen 0 en 10. Emmy: “Dit instrument heeft een vrij goede inhoudsvaliditeit voor het meten van jeuk bij volwassenen met constitutioneel eczeem. Dat wil zeggen dat de vragen relevant, compleet en begrijpelijk zijn. Daarbij is het belangrijk dat huidtherapeuten zich bewust zijn van het minimaal klinisch relevante verschil. Voor de Itch-NRS is dat volgens de literatuur een verschil van twee tot drie punten. Dat helpt om te bepalen of een behandeling daadwerkelijk effect heeft.”
Nieuwe ontwikkelingen
Emmy is blij met de toegenomen aandacht voor jeuk. “Ik vind het erg goed dat mensen met jeuk steeds vaker begeleiding krijgen van een huidtherapeut. De NVH-zorgmodule voor constitutioneel eczeem is daarbij zeer nuttig; deze zit goed in elkaar. Verder zijn er enkele nieuwe ontwikkelingen, waar we op kunnen letten. Een voorbeeld zijn e-dagboeken, waarbij patiënten bijvoorbeeld drie keer per dag een herinnering krijgen om in een elektronisch dagboek te noteren hoe veel last ze op dat moment hebben van jeuk. Dat zijn leuke perspectieven om in de gaten te houden.”
Urticaria
Iemand die ervaring heeft met een jeukende huidaandoening, is Geetanjalie Bakker. “Het begon toen ik zeven was”, vertelt Geetanjalie, die tegenwoordig werkt als huidtherapeut. “Mijn moeder had het ook, maar ze wist nooit wat het was. Pas de derde dermatoloog kwam er bij mij achter dat het dermografische urticaria was.” Waar de klachten beginnen, verschilt van dag tot dag. “Vroeger was dat vaak in mijn gezicht. Dan had ik ineens gezwollen plekken of allemaal streepjes. Nu begint het meestal op de armen of benen, bijvoorbeeld als ik een spijkerbroek draag. Zodra de broek uitgaat, wordt de huid rood, warm en gaat heel erg jeuken.”
Erger dan pijn
Jeuk is voor haar de zwaarste klacht. Geetanjalie: “Ik zeg altijd: jeuk is erger dan pijn. Ik heb liever kiespijn of oorpijn dan dat ik jeuk heb. Je kan het niet negeren.” Geetanjalie gebruikt verschillende middelen om minder last te hebben van haar klachten. “Sinds twee jaar gebruik ik een crème met 3% polidocanol en ureum. Dat werkt heel goed. De polidocanol kalmeert de jeukprikkel en het ureum zorgt ervoor dat de huid goed beschermd is en goed gehydrateerd blijft. Meestal probeer ik eerst die crème, en als dat binnen drie kwartier niet werkt, neem ik een antihistaminepil.” Ze gebruikt dan levocetirizine. “Dat werkt goed, maar het maakt mij wel erg suf. Ik neem het daarom alleen in als het echt onprettig wordt.”
Goed insmeren
Bij urticaria en jeuk kun je bij de huidtherapeut terecht voor begeleiding advies en educatie. Geetanjalie: “Bijvoorbeeld over het vermijden van uitlokkende factoren, als die bekend zijn. En over het gebruik van lokale crèmes die jeuk verminderen.” Goed insmeren is volgens haar essentieel. “Hoe beter de huid intact is, hoe minder jeukprikkels er vrijkomen.”
